Renowacja polskiej kwatery wojskowej w Egerze na Węgrzech
Kwatera na cmentarzu w Egerze została utworzona dla zmarłych polskich żołnierzy, uchodźców z terytorium Polski po zajęciu jej przez III Rzeszę i Związek Sowiecki w 1939 roku. Pochowano na niej 11 żołnierzy. Projekt zakładał renowację kwatery żołnierzy poległych podczas II wojny światowej i spoczywających na Cmentarzu Bohaterów (Kissaszony) w Egerze na Węgrzech.
W ramach projektu oczyszczono i zabezpieczono 11 krzyży indywidualnych, słupków tworzących obramienie kwatery, krzyż główny i płytki wokół niego, oczyszczono z przemalowań metalowe tabliczki na krzyżach i zabezpieczono je przed dalszym niszczeniem, uczytelniono wszystkie inskrypcje oraz zagospodarowano teren kwatery i zasadzono zieleń.
Prace konserwatorskie i restauratorskie wykonane zostały przez studentów Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu pod kierunkiem mgr Karoliny Witkowskiej, pracownika naukowo-dydaktycznego UMK oraz mgr Katarzyny Polak z UMK w Toruniu. Prace przy zieleni przeprowadziła firma zewnętrzna. Nadzór nad wszystkimi pracami pełnił dr hab. Piotr Niemcewicz, konserwator zabytków oraz rzeczoznawca MKiDN. Projekt uzyskał rekomendację polskiej placówki dyplomatycznej w Budapeszcie oraz wsparcie miejscowej Polonii i władz miasta Eger.
„Projekt dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury”.
W Egerze w dawnych koszarach na wzgórzu zamkowym znajdował się w czasie II wojny światowej obóz internowania polskich jeńców wojskowych. Na cmentarzu w pobliżu kościoła greckokatolickiego znajduje się kwatera 10 grobów oficerów zmarłych w okresie 1942-1944; większość tuż przed wojną była już w stanie spoczynku. Jest tam też 11 grób, o czym poniżej. Groby mają wspólne obramowanie z centralnym krzyżem na środku. Krzyże na poszczególnych grobach wykonane są z kamienia.
Na miejscu obelisku z tablicą informacyjną (z 1979 roku) wystawiono w 2009 roku krzyż centralny z inskrypcją (prace dofinansowane przez ROPWiM).
W kwaterze spoczywa też córka kapitana WP – Basia Jarmuła (8 I – 28 I 1948). Po przebudowie, zasłania go krzyż centralny.
Nazwiska pochowanych oficerów:
Kpt. Eugeniusz Zamojski, kpt. Adam Kropiński, kpt. Stanisław Petry, kpt. Adam Maleczyński, urzędnik wojskowy Bolesław Karbowniczek, mjr. Franciszek Busz, kpt. Ignacy Kuzdrzał – Kicki, mjr Leon Nowak, por. Ludwik Gruszczyński, kpt. Konstanty Mańko.
Kwatera w formie wydłużonego prostokąta obramiona jest niskim murkiem z prostopadłościennych bloków kamienia. W centralnym punkcie pola umieszczony jest prosty, masywny krzyż z płaskorzeźbionym godłem Polski umieszczonym w tarczy na przecięciu ramion. Poniżej na pionowej belce krzyża wgłębnie kute, słabo czytelne inskrypcje w języku polskim (u góry) i węgierskim:
“POLAKOM, KTÓRZY W LATACH 1939-1944 SPOCZĘLI SNEM WIECZNYM Z DALA OD ZIEMI OJCZYSTEJ – RODACY”.
Na bocznych ścianach belki umieszczono informację o wcześniejszych renowacjach o następującej treści:
“POLSKI CMENTARZ WOJENNY ODRESTAUROWANY W 2009 R. STARANIEM RADY OPWIM”.
Teren wokół krzyża pokryty kamiennymi płytkami tworzącymi prostokątny placyk, na którym składane są kwiaty i ustawiane znicze.
Krzyże indywidualne ustawiono na prostych cokołach, w regularnych odstępach na obramieniu w głowie kwatery. Na każdym z nich centralnie została umieszczona metalowa (żeliwna) tabliczka imienna pochowanego żołnierza. Są to oficerowie i podoficerowie (np. kapitan audytor dr Adam Kropiński, kapitan Konstanty Mańko).
Wszystkie elementy wykonane są z tufu riolitowego wydobywanego w lokalnych kamieniołomach.
Pole kwatery wypełnione jest ziemią humusową. Za tylną granicą kwatery rosną nieliczne rzadkie, niskie krzewy i rząd brzóz. Dalej i po bokach znajdują się pola z nagrobkami.
Od frontu, przed kwaterą ułożono chodnik z dwóch rzędów betonowych płyt chodnikowych.
Na etapie wykonawczym prace przy elementach kamiennych wykonali studenci konserwacji zabytków pod kierunkiem konserwatora zabytków, pracownika UMK w Toruniu. Nasadzenia wykonała firma zewnętrzna na zlecenie strony polskiej przy współpracy lokalnej Parafii Świętego Antoniego z Padwy w Eger (Kościół Minorytów) i polskich organizacji na Węgrzech, które mają opiekować się kwaterą po renowacji.
Wykonanie prac konserwatorskich i renowacyjnych na kwaterze w Eger ma szczególne znaczenie dla Polaków na Węgrzech, którzy licznie odwiedzają to miejsce. Zachowanie kwatery w Eger na Węgrzech w stanie jak najlepszym jest szczególnie istotne z punktu widzenia opieki nad miejscami polskiej pamięci i elementami historii ważnymi dla naszej tożsamości i etosu walki o wolność w okresie II wojny światowej, jest to szczególnie ważne w kontekście okrągłej 80. rocznicy wybuchu II wojny światowej i internowania polskich żołnierzy i cywilów jesienią 1939 na terytorium Węgier – przypadającej w 2019 roku.
Fot. Fundacja MOSTY, Mikołaj Falkowski, Karolina Witkowska.
